Prachtige natuurgebied
Dit prachtige natuurgebied, gelegen langs de kronkelende rivier de Mark, biedt de perfecte mix van rust en actie voor (jonge) natuurliefhebbers, agrariërs, bewoners, wandelaars en fietsliefhebbers. Of je nu houdt van wandelen, fietsen of gewoon relaxen in het groen, Het Markdal heeft voor ieder wat wils. Er zijn tal van kronkelende paden die je langs indrukwekkende vergezichten en open velden leiden. Onderweg kun je zomaar een ree spotten of een ijsvogel voorbij zien schieten. Ook zijn er bruggetjes en smalle paadjes die zorgen voor een speels en avontuurlijk gevoel. Voor de sportievelingen zijn er mooie fietsroutes die je langs de rivier en door het dal voeren. Pak je fiets en kies voor een ontspannen fietstocht en geniet van de rust. Watersporters kunnen hun hart ophalen bij de Mark zelf. In de zomermaanden kun je hier kanoën en suppen waar het is toegestaan, terwijl je omringd wordt door de schitterende natuur.
Ook voor fotografen en content creators is dit een droomplek. De combinatie van water, bomen en open velden levert eindeloze Instagram-waardige foto’s op, vooral tijdens zonsopgang of zonsondergang. Het Markdal is een plek waar je even ontsnapt aan de drukte en volop kunt genieten van de schoonheid van de natuur.
Historie
Het riviertje de Mark ontspringt als opborrelend grondwater in een natte wei bij het Belgische Koekhoven, ten zuiden van Breda. Na 80 kilometer gaat de rivier, in het noordwesten van Brabant, over in de Dintel, die vervolgens via het Volkerak uitmondt in de Oosterschelde. De Bovenmark, vanaf de bron tot Breda, is zo’n 40 km lang. Het heeft over deze afstand een verval van ongeveer 30 meter, waardoor het water relatief snel stroomt. Na Breda is het verval maar ongeveer 1 meter. De Mark wordt gevoed door regenwater via verschillende zijbeken en rijten, historische afwateringssloten. Die stromen vanuit de hoger gelegen delen het beekdal in.
Aan de oostkant zijn dat het Merkske bij Castelré, het Chaamse bekencomplex bij Ulvenhout met zijn schone water en de Bavelse Leij bij de Bieberg. Aan de westkant zijn het wat kleinere beken zoals de Kerzelse Beek en Galderse Beek bij Galder. Daarnaast komt er op diverse plaatsen in het beekdal kwelwater aan de oppervlakte, grondwater dat door opwaartse druk naar boven komt. Dit is deels eeuwenoude kwel uit diepere grondlagen, oorspronkelijk afkomstig uit België. Ook komt er jongere kwel uit het Mastbos. Vooral het oude kwelwater kan rijk zijn aan kalk of ijzer en arm aan voedingsstoffen. In de gebieden waar kwel naar boven komt groeien vaak bijzondere plantensoorten.
Landschap
Het landschap van het Markdal is een typisch beekdallandschap, met een van oorsprong meanderende beek met drassige oevers. Op verschillende plaatsen langs de oevers lagen hogere zandbulten, de donken. De oorspronkelijke meanders zijn nog op enkele plaatsen terug te vinden.
Aan de oost- en westkant wordt het Markdal omringd door hoge zandgronden. Hier liggen grote bos- en heidegebieden. Aan de oostkant zijn dat onder andere het Ulvenhoutse Bos, de Strijbeekse Heide, de Goudberg en net over de grens de Elsakker. Aan de westkant liggen onder andere het Mastbos, de Galderse Heide en de Balleman.
Via ‘ecologische verbindingszones’ wordt geprobeerd de natuurgebieden zoveel mogelijk onderling te verbinden. Dieren en planten kunnen zich dan gemakkelijker van het ene naar het andere gebied verplaatsen. Ecologische verbindingszones kunnen bijvoorbeeld lange houtwallen of bosjes zijn, of beken met begroeiing erlangs, zoals de Chaamse Beek die in de Mark uitmondt.
Bewoners
Archeologische vondsten wijzen erop dat het gebied rond de Mark al voor het begin van de jaartelling bewoond werd. De geschiedenis van de streek is op veel plaatsen nog terug te vinden in oude boerderijen, middeleeuwse verkaveling, oude landhuizen en sporen van grote buitenplaatsen. Op de donken zijn sporen van bewoning gevonden uit de IJzertijd, de Romeinse tijd en de Middeleeuwen. Evenwijdig aan de beek lagen aan weerszijden wegen die ook nu nog lokaal belangrijke verbindingen tussen Breda en België vormen. Tussen de wegen en de beek lagen vanaf de Middeleeuwen en later boerderijen, landgoederen en kasteeltjes. Waar minder ruimte was, lagen verspreide hoeven, waar meer ruimte was ontstonden buurtschappen en dorpjes met een kapel, zoals Ulvenhout, Notsel, Galder en Strijbeek.
Al eeuwen geleden hebben boeren zich gevestigd in het Markdal. Ook nu nog worden grote delen van het Markdal en de omliggende hogere gronden gebruikt voor landbouw. Op de lagere en nattere gronden is dat al van oudsher veeteelt, nu vooral melk- en vleesvee. Op de hoger gelegen, drogere gronden zien we met name tuinbouw, zacht fruit zoals aardbeien en plantmateriaal zoals buxus en lavendel. Waar enkele decennia geleden gemengde bedrijven nog de regel waren, met hooilanden in het beekdal en akkerbouw en tuinbouw op de hogere delen, zijn de bedrijven nu sterk gespecialiseerd. Het aantal agrarische bedrijven is de laatste decennia sterk teruggelopen en de dorpen zijn gegroeid.
Kanalisatie
Oorspronkelijk was de Bovenmark een sterk meanderende beek. De oude Mark was ongeveer 8 meter breed en ongeveer 1,5 meter diep, maar in de zomer vaak minder diep en zodoende soms doorwaadbaar. In de jaren ’60 en ’70 van de 20e eeuw werd de beek gekanaliseerd, om een snellere waterafvoer mogelijk te maken. De nieuwe Mark werd met een breedte van ongeveer 20 meter en dieptes van ongeveer 3 meter veel forser. Ook kwamen er enkele stuwen om te voorkomen dat de Mark in de zomer droog zou vallen.
De kanalisatie was gunstig voor de landbouw. Voor de natuur was dit echter minder gunstig: veel planten- en dierensoorten verdwenen uit het gebied omdat het droger werd. Vissen konden niet meer stroomopwaarts zwemmen door de stuwen. Daardoor konden ze hun paaigronden niet meer bereiken. Ook bleek de snelle waterafvoer het overstromingsgevaar voor de stad Breda te verhogen. Het water kreeg niet meer, zoals eerder, de kans om in het Markdal zelf naar beneden te zakken. De lager gelegen gedeelten van het Markdal zijn van oudsher in de winter overstromingsgevoelig, zoals te zien is op deze foto van de Scheele Brug uit 1970.